Soms hoor ik heel bijzondere historische verhalen. Verhalen waarvan ik denk, die moeten lévend blijven. Ze hebben ons wat te vertellen, ze kunnen ons verbinden met mensen die vroeger leefden én met de mensen nú, hoe verschillend ze soms ook van ons zijn, om ons heen.
Het verhaal van de Haggadah van Sarajevo is zo’n verhaal. De Haggadah is een boek waarin het verhaal van de joodse uittocht uit Egypte, onder leiding van Mozes, beschreven staat. Naast dit verhaal staan er ook rituelen, gebeden en liederen in die bij de Pesachmaaltijd een rol spelen. Tijdens de pesachmaaltijd wordt de uittocht herdacht in symbolisch voedsel. Een kommetje zout water symboliseert bijvoorbeeld de tranen.
De Haggadah van Sarajevo heeft een bewogen geschiedenis die begon in de Moorse tijd in Spanje. In 1314 werd deze Haggadah geschreven en rijk versierd met illustraties. Aan het einde van de 15e eeuw brachten sefardische joden, die vluchtten vanwege de reconquista, deze Haggadah naar Bosnië en Herzegovina. Sinds 1894 kwam dit bijzondere boek in bezit van het Sarajevo Museum.
Sindsdien werd de Haggadah tot twee keer toe bedreigd. De eerste keer was tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen in 1941 de Duitse generaal Fortner bij het binnenvallen van Sarajevo meteen om de Haggadah vroeg. De directeur van het museum, Dervis Korkut, wist deze generaal om de tuin te leiden door te verklaren dat een dag geleden een Duitser al om de Haggadah had gevraagd en dit boek meegenomen had. Korkut gaf de Haggadah aan een moslim, die het boek veilig bewaarde gedurende de Tweede Wereldoorlog.
Tijdens de Bosnische oorlog (1992-1995) overleefde de Haggadah een inbraak in het museum. Vervolgens werd de Haggadah tijdens de belegering van Sarajevo verborgen in een ondergronds gewelf. In die tijd ging het gerucht dat de Haggadah verkocht was om wapens te kunnen kopen. Na deze oorlog verklaarde de Amerikaanse senator Liebermann dat hij wel naar Sarajevo wilde komen om Pesach te vieren, mits deze Haggadah aanwezig zou zijn. De president van Bosnie, Izetbegović, leek dit een goed idee en zo geschiedde dat in 1995 de Haggadah weer gebruikt werd in de joodse gemeenschap van Sarajevo voor het vieren van het Pesachfeest (helaas kon Liebermann echter niet op tijd Sarajevo bereiken).
De Haggadah van Sarajevo – een bijzonder boek met een bijzondere geschiedenis. Een geschiedenis waarin mensen, met gevaar voor eigen leven, het verhaal over bevrijding van een volk wilden redden. Een boek dat symbool werd voor het samenleven van mensen met verschillende godsdiensten én dat symbool werd voor een cultuur van openheid naar elkaar. Het is niet zomaar een verhaal dat in de Haggadah beschreven staat. Het is het verhaal van een volk dat weet wat het is om vervolgd en onderdrukte te worden, om bedreigd te worden in het bestaan. Het is het verhaal van bevrijding, van een nieuwe weg naar leven. Onverwoestbaar.
