Mine Vaganti
- het belang van ongeleide projectielen in een samenleving -
Een mooie, welgestelde familie ergens in een dorpje in Italie. Van generatie op generatie is er de zorg en verantwoordelijkheid voor het familiebedrijf: het maken van pasta. De levensbestemming van de zonen ligt bij geboorte al vast. Althans, zo zou het gaan als er geen ongeleide projectielen zouden zijn. Personen die voor een andere richting kiezen, die dingen anders willen doen dan dat ze generaties lang gebeurden. Zo ook in het gezin van Vincenzo, de pater-familias.
De film ‘Mine Vaganti’ (vertaald als: Ongeleide projectielen) gaat over deze familie en de onzichtbare levens die geleid worden als een prijs voor het familie-erfgoed. Tomasso woont in Rome waar hij economie studeert. Althans, dat denkt zijn familie terwijl Tomasso literatuurwetenschap heeft gestuurd en samenwoont met Marco. Antonio, de andere zoon, heeft de verantwoordelijkheid over de pastafabriek en op een dag zal hij bij de notaris zitten om de fabriek over te nemen. Zo lijkt het alsof Antonio hét voorbeeld is van een zoon die de familienaam in ere houdt en de verantwoordelijkheid op zich weet te nemen. Maar in de fabriek bloeide een liefde op tussen Antonio en Michele (in Italie een naam voor een man). Antonio heeft hem ontslagen zodat in het geheim deze liefde zich voort kon zetten. Tante Luciana heeft ook haar geheimen want wie is toch die nachtelijke bezoeker die steeds als ‘dief’ haar kamer verlaat?
Een ongeleid projectiel doorbreekt vaak de onzichtbaarheid. Tomasso wil ontsnappen aan het onzichtbare leven dat hij leidt en komt terug uit Rome om aan zijn vader, bij een zakendiner, te gaan vertellen dat hij geen economie maar literatuurwetenschap gestudeerd heeft, dat hij schrijver wil worden, maar het belangrijkste: dat hij homo is. Voordat hij dat doet neemt hij zijn broer Antonio in vertrouwen. Hij geeft Tomasso het advies niets te zeggen en gewoon terug te gaan naar Rome. Tijdens het diner ziet Tomasso aanleiding voor wat hij wil zeggen op het moment dat de zakenpartner van zijn vader een homo-onvriendelijke mop wil gaan vertellen. Maar dan gebeurt er iets onverwachts: Antonio vraagt het woord en vertelt het verhaal van een jongen die altijd gedaan heeft wat anderen van hem vroegen maar hoe hij in het geheim iemand anders was, hij vertelt over Michele en onthult dat hij die homoseksuele jongen is. Er volgt een ijzige stilte die doorbroken wordt doordat moeder begint te lachen en hem vraagt om op te houden.
Ouders en homoseksualiteit
Wat zullen ze zeggen in de stad? Vader vraagt zijn zoon waarom hij dit hem aandoet. Antonio wil niets liever dan openlijk van Michele kunnen houden, samen met hem in het daglicht te kunnen lopen. Maar vader wil geen homoseksuele zoon en stuurt hem het huis uit, hij moet alles inleveren wat hij heeft gekregen van zijn ouders. Tante Luciana en de schoonbroer van Antonio proberen homoseksualiteit te relativeren door erop te wijzen dat ongeveer de helft van de Italianen biseksueel is en dat er natuurlijk veel ergere dingen zijn zoals hongersnood en andere rampen. Maar dit is voor vader al erg genoeg, hij krijgt een hartaanval. Tomasso blijft bedusd achter. Antonio is hem voorgeweest en wat moet hij nu?
Wat gebeurt er met ouders als een kind vertelt dat hij homoseksueel is? De film begint met de ontkenning aan tafel, Antonio wordt weggestuurd. Vervolgens komen de vragen: wat zullen de andere mensen zeggen als ze dit weten? Verder in de film zien we hoe moeder op zoek is naar gegevens, aanknopingspunten, want ze wil weten of het écht waar is en hoe het kan dat ze nooit wat gemerkt heeft. Ze herinnert zich dat hij als kindje een mandje van bloemen heeft gemaakt, iets dat volgens haar alleen meisjes doen. Tomasso merkt voorzichtig op dat hij het was die dat mandje gemaakt had. Met een foto van Antonio en Michele erop vertelt ze haar man dat ze het moeten accepteren. Maar dat kan vader maar moeilijk. Hij schiet voornamelijk in de slachtofferrol: wat doet Antonio mij een verdriet, wat doet hij me aan, zo beklaagt hij zichzelf, terwijl hij probeert zich te overtuigen van de heteroseksualiteit van zijn andere zoon Tomasso. Moeder wijst de familie op het belang om zo snel mogelijk terug te gaan naar normaal. Maar oma heeft daar niet zo zin in: ‘normaal, wat een lelijk woord’.
Levenswijsheid
Oma heeft zo ook haar eigen levensgeschiedenis en daarmee heeft ze toch heel wat levenswijsheid vergaard. Ze trouwde met de broer van de man die zij heimelijk liefhad. “Een onmogelijke liefde dooft nooit, die duurt je hele leven”, dat heeft ze er van geleerd. Zij weet wat het is als je niet openlijk kunt gaan voor de liefde die je in je voelt. En daarom kan ze alleen maar opgelucht adem halen als Antonio zijn geheim onthult en als even later Tomasso aangeeft dat, ookal heeft hij geprobeerd om van de pasta te houden, hij toch echt wil blijven schrijven.
Oma wordt het ongeleide projectiel genoemd. Wanneer ze aan het eind van de film in rust kan sterven volgt haar testament. Haar zoon en schoondochter, de ouders van Antonio en Tomasso, kunnen niet anders dan van Antonio houden want, zo horen we haar zeggen terwijl haar kist de kerk uigedragen wordt, ‘de aarde kan geen hekel hebben aan de boom’. Er zijn veel dingen die ons niet lukken, omdat we te klein zijn voor het leven dat groot is. Ongeleide projectielen zijn nodig om wanorde te scheppen, om alles uit elkaar te slaan, om plannen in de war te schoppen. Juist daarom zijn ze vaak niet geliefd, omdat ze rammelen aan onze grenzen van wat we normaal vinden of wat we verwachten, hoe we vinden dat het zou moeten gaan. Ze laten je kijken in een richting waar niemand (nog) op durft te kijken. Zo maken ze een opening voor een nieuwe toekomst, een anders gedachte toekomst, waarin ruimte ontstaat om nieuwe wegen te gaan. Oma begrijpt dat dat spannend is, want, zo zegt ze tegen Tomasso: ‘maak je eigen vergissingen, want dat doet iemand die het geluk zoekt’. Gaan waar geen wegen gaan, betekent ook weleens je voet stoten. Geluk zoeken is niet vrij van fouten maken, maar kan zich juist door fouten laten rijpen en groeien naar meer geluk. Waar ongeleide projectielen soms schandelijk worden weggezet, laten ze ons soms de richting van het geluk zien.